Racibórz (śląskie) – przewodnik po atrakcjach (projekt „Miasta stojące murem”)

Racibórz mieści się w województwie śląskim. Przed II wojną światową uchodził za jedno z najładniejszych miast w regionie. Położony trochę na uboczu obecnie zyskuje powoli dawny blask. Odwiedziłem to miasto kilkukrotnie w ciągu ostatnich lat i za każdym razem robi na mnie coraz większe wrażenie. Zapraszam Was do przewodnika po Raciborzu.

Co zobaczyć w Raciborzu?

Ostatni raz Racibórz odwiedziłem w listopadzie 2022 roku, ale miałem tam być już okazję kilkukrotnie w poprzednich latach. Miasto ma bardzo wiele do zaoferowania, aczkolwiek moja wizyta była związana z projektem “Miasta stojące murem”. Nie zdawałem sobie sprawy wcześniej, że w Raciborzu zachowały się jakiekolwiek średniowieczne obwarowania. Nie wiem jak uważacie, ale według mnie Racibórz zawsze był trochę niedocenianym miastem, co może mieć swoją przyczynę w położeniu na uboczu województwa. Mam nadzieję, że tym artykułem pokażę Wam trochę atrakcji o wspomnianym mieście.

Racibórz najważniejsze informacje

Racibórz w przeszłości był bardzo ważnym miastem, ponieważ miejscowy zamek zamieszkały był przez książęta opolsko-raciborskie. Pierwsza wzmianka o Raciborzu miała miejsce w kronice Galla Anonima w 1108 roku przy okazji bitwy pod Raciborzem, w trakcie której wojsko polskie pod wodzą Bolesława Krzywoustego pokonało armię Świętopełka.

Prawa miejskie zostały nadane około 1217 roku przez księcia Kazimierza I. W 1246 roku powstał istniejący do 1810 roku klasztor dominikanów, w którym według przesłanek zapisano pierwsze polskie zdanie. Od XIII wieku do 1715 roku na terenie Raciborza działała mennica.

W XIV wieku Racibórz przeszedł w ręce pochodzących z Czech Przemyślidów, w 1532 roku w ręce Hohenzollernów, a potem z kolei we władanie Habsburgów.

W 1567 roku pojawiła się pierwsza wzmianka o istnieniu browaru zamkowego, który należy do jednych z najstarszych w Polsce. Pod koniec XVI wieku Racibórz stał się miastem portowym na podstawie przywileju otrzymanego od cesarza Rudolfa II i taki status miało przez kolejne 400 lat. W 1683 roku na miejscowym zamku przebywał Jan III Sobieski, który zatrzymał się tam w drodze do Wiednia. W 1742 roku miasto stało się częścią Prus. Po III powstaniu śląskim w 1921 roku część Raciborza została przekazana Polsce, natomiast główna jego część ze starym miastem pozostała w obszarze Niemiec.

Booking.com

W 1945 roku miasto było oblegane przez 2 miesiące przez wojska radzieckie. W 1997 roku przez Racibórz przeszła tzw. powódź tysiąclecia, która dotknęła wiele miast w Polsce. Wylała wówczas rzeka Odra, a miasto bardzo ucierpiało.

Najciekawsze atrakcje Raciborza

Mury obronne w Raciborzu

Pierwotna długość murów obronnych wynosiła około 1700 metrów. Zbudowano je w XIII wieku, a obwód kształtem był zbliżony do owalu. Dodatkowo od północy miasto było chronione przez Odrę, a po wschodniej stronie przez bagna.

Wysokość obwarowań przekraczała 6 metrów, a grubość wahała się między 160 a 250 centymetrów. W linii obwarowań znajdowało się 11 baszt. Do miasta prowadziły trzy bramy miejskie (pierwotnie były dwie). Od strony zachodniej znajdowała się brama Wielka (Mikołajska), od północy brama Odrzańska, natomiast w XIV wieku w południowej części miasta powstała brama Nowa nazywana również Starowiejską i Opolską.

Do dzisiaj zachowało się zaledwie kilka fragmentów murów, których łączna długość mieści się w przedziale 150-200 metrów. W linii obwarowań można dostrzec basztę wykuszową. Istniejące fragmenty można znaleźć przy ulicy Podwale oraz między Węglową i Drzymały.

Przy ulicy Basztowej zachowała się baszta Więzienna z XIV wieku, ale renesansowy wygląd zawdzięcza późniejszej przebudowie.

Rynek w Raciborzu

Rynek w Raciborzu ma kształt prostokąta o wymiarach około 120 na 50 metrów. Jego historia sięga średniowiecza, gdy w centralnej części mieścił się zbudowany w XIV wieku ratusz, a obok niego dom kupców. Zabudowania te zostały usunięte z rynku najprawdopodobniej po pożarze w 1722 roku.

Podczas II wojny światowej w 1945 roku zabudowa rynku została zniszczona, właściwie to pozostała tylko jedna kamienica mieszcząca się pod adresem Rynek 3. Materiał, który pozyskano z rozbiórki zniszczonych kamienic posłużył do odbudowy Warszawy.

W 1694 roku przy rynku powstała apteka Pod Złotym Aniołem, która działała do 1945 roku.

W centralnej części znajduje się Kolumna Maryjna w stylu późnobarokowym z pierwszej połowy XVIII wieku.

We wschodniej pierzei rynku stoi kościół św. Jakuba z XIII wieku. Warto zwrócić uwagę również na zachodnią pierzeję rynku, gdzie znajdują się piękne kamienice z attykami.

Kościół św. Jakuba

Kościół św. Jakuba mieści się przy rynku w jego wschodniej pierzei. Jest on pozostałością po klasztorze dominikanów, który powstał w Raciborzu w połowie XIII wieku. Najstarsze części świątyni pochodzą z XIII wieku, natomiast w 1300 roku uległa ona zniszczeniu w wyniku pożaru. Odbudowano ją na początku XV wieku, a w XVII stuleciu przebudowano.

W 1945 roku podczas walk o Racibórz kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Uszkodzenia objęły dach, ołtarz oraz sklepienie prezbiterium.

Wewnątrz znajduje się klasycystyczna ambona z XVIII wieku. Warta zobaczenia jest także kaplica grobowa hrabiów von Gaschin.

Według przesłanek we wnętrzu klasztoru dominikanów miała znajdować się kronika, która zawierała zapisane pierwsze polskie zdanie “Gorze szą nam stało”, co oznacza “Gorzej się nam stało”, które zostało wypowiedziane przez Henryka Pobożnego podczas bitwy pod Legnicą.

Kościół św. Jakuba był częścią zabudowań klasztornych, z których do współczesnych czasów nie przetrwało nic.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

Gotycki kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest najstarszy w mieście oraz należy do najstarszych kościołów na Górnym Śląsku. Powstał prawdopodobnie na początku XII wieku. Po pożarze w 1300 roku świątynia została gruntownie przebudowana, natomiast w późniejszych stuleciach była wielokrotnie przebudowywana w wyniku kolejnych pożarów oraz wojen, z których najbardziej we znaki dała się druga wojna światowa, gdy w 1945 roku zniszczony został dach oraz wnętrze.

Kościół św. Ducha (obecnie muzeum)

Przy ulicy Gimnazjalnej znajduje się kolejny piękny gotycki kościół, który zbudowano w XIV wieku. Budowa kościoła św. Ducha wiąże się z powstaniem klasztoru Dominikanek, który działał tam do 1810 roku. Na początku XX wieku świątynia została przekształcona w kościół ewangelicki, a w późniejszym czasie utworzono tam muzeum.

W zabudowaniach klasztornych funkcjonuje obecnie Zespół Szkół Ekonomicznych.

Zamek Książąt Raciborskich

Gród w Raciborzu był wzmiankowany już przez Galla Anonima w 1108 roku, chociaż przypuszcza się, że mógł on być również opisany w Geografie Bawarskim około 845 roku. Najprawdopodobniej pierwsze murowane fragmenty zamku mogły powstać w połowie XIII wieku. Wiadome jest, że na przełomie XIII i XIV wieku zamek został przebudowany na styl gotycki.

W 1108 roku zdobyli go bez walki rycerze Bolesława Krzywoustego, a w połowie tego samego stulecia przebywał na nim Władysław Wygnaniec. Od XIII wieku na zamku funkcjonowała mennica, która biła monety z napisem “MILOST”, co oznaczało cześć lub uszanowanie.

Na szczęście podczas II wojny światowej zamek nie uległ uszkodzeniu, ale od połowy XX wieku zaczął ulegać stopniowej degradacji. Od ponad 30 lat trwa stopniowa rewitalizacja, a na zamku zaczęły pojawiać się różne imprezy plenerowe, turnieje itp.

Oprócz wspomnianego wcześniej stylu gotyckiego zamek ma również cechy renesansowe.

Bardzo cenna jest kaplica zamkowa św. Tomasza Kantuaryjskiego, która nazywana jest perłą gotyku śląskiego. Powstała pod koniec XIII wieku.

Od XVI wieku na zamku działał browar, który po II wojnie światowej został reaktywowany.

Pomnik Zgody

Pomnik Zgody, który nazywany jest również Statuą Zgody znajdziecie nieopodal Ronda Solidarności. Sam pomnik ma formę dwukondygnacyjnej kapliczki w kształcie słupa, na którym znajduje się replika figury św. Jana Nepomucena. Ten istniejący dzisiaj postawiono w XIX wieku w miejscu poprzedniego, który rozpadł się.

Monument nawiązuje do konfliktu pomiędzy wrocławskim księciem Henrykiem IV Probusem, a biskupem Tomaszem II. Kłótnia trwała 16 lat, a w jej wyniku wspomniany biskup rzucił nawet na księcia klątwę. Doszło też do wojny, w wyniku której Tomasz II musiał opuścić Wrocław. W 1287 roku obaj jegomoście przebaczyli sobie. Podobno pomnik stanął w miejscu, w którym miało to miejsce.

Lokomotywa Halinka

Nieopodal dworca kolejowego zobaczyć można lokomotywę Halinkę z 1955, która kilka lat temu została odnowiona.

Budynek więzienia

Jeśli będziecie mieć więcej czasu to warto podczas zwiedzania skierować swoje kroki w stronę raciborskiego zakładu karnego. Zbudowano go w połowie XIX wieku w stylu neogotyckim.

Sąd w Raciborzu

Odwiedzając miasto warto zobaczyć budynek sądu przy ulicy Nowej. Powstał w latach dwudziestych XIX wieku w stylu klasycystycznym.

Stare miasto w Raciborzu

Spacerując po Raciborzu warto pospacerować sobie uliczkami na zachód od rynku. Znajduje się tam trochę ciekawych kamienic, a pomiędzy Długą i Gimnazjalną podziwiać można Ludmiłę, czyli replikę XVIII wiecznej armaty.

Muzeum w Raciborzu

Będąc w Raciborzu warto zwiedzić miejscowe muzeum. Niestety osobiście nie wchodziłem do środka, ale z pewnością wrócę w przyszłości i obejrzę wystawy. Ekspozycje znajdują się w kilku oddziałach, które mieszczą się przy Gimnazjalnej oraz Chopina.

Arboretum Bramy Morawskiej

Arboretum Bramy Morawskiej znajdziecie na wschodnim brzegu Odry i zajmuje 162 hektary lasu Obora. Znajduje się tam niewielkie zoo oraz przepiękny zaczarowany ogród, który warto odwiedzić. Słyszałem o tym miejscu wiele dobrego, ale sam jeszcze nie miałem okazji. Szczegóły związane z godzinami otwarcia znajdziecie na stronie arboretum.

Racibórz, choć położony trochę na uboczu jest niedocenionym miastem, które cały czas zmienia się na lepsze i ma bardzo wiele do zaoferowania turystom. Jeśli jesteście z regionu to warto wybrać się i zobaczyć, a jeśli jesteście z daleka, to zatrzymajcie się na spacer, jeśli będziecie przejeżdżać przez okolicę.