Reszel (warmińsko-mazurskie) – piękna warmińska perełka (projekt „Miasta stojące murem”)

Reszel to przepiękna perełka położona na Warmii. Zachowały się tam średniowieczne mury obronne, dlatego też włączam to piękne miasteczko do projektu “Miasta stojące murem”. Oprócz nich znajduje się tam przepiękny gotycki zamek krzyżacki, a Reszel jest miejscem, które z pewnością trzeba odwiedzić podczas pobytu w regionie. Zapraszam Was do lektury przewodnika po Reszlu w województwie warmińsko-mazurskim.

Co zobaczyć w Reszlu?

Reszel jest przepięknym miasteczkiem, które odwiedziłem w połowie lutego 2023 roku przy okazji pobytu na IV edycji Blogowych Morsów w Rynie. Podczas zwiedzania dopisała pogoda, było bardzo słonecznie, ale również wietrznie i zimno.

Booking.com

Reszel najważniejsze informacje

Pierwsza osada istniała w tym miejscu już w 1241 roku, gdy wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów, noszący nazwę Resel. Krzyżacy zbudowali strażnicę, która w 1242 roku została odbita przez wcześniejszych mieszkańców i pozostała w ich rękach przez kolejne kilka lat. W 1247 roku do grodu powróciły wojska zakonne, a fortyfikacje przebudowano.

W 1254 roku władzę w Reszlu formalnie przejął biskup warmiński, ale tak naprawdę dopiero w 1275 roku po dwóch powstaniach pruskich objęli oni oficjalnie pieczę nad miastem.

Na początku XIV wieku wokół strażnicy krzyżackiej zaczęła rozwijać się osada, która w 1337 roku uzyskała prawa miejskie. Budowę murów obronnych rozpoczęto w 1372 roku, a Reszel był trzecim co do wielkości miastem na Warmii. Po przegranej przez Krzyżaków bitwie pod Grunwaldem miasto przeszło pod władanie Władysława Jagiełły, ale po kilku miesiącach wróciło pod panowanie zakonu. Trzydzieści lat później utworzono Związek Pruski, którego Reszel był jednym z założycieli.

W 1454 roku w wyniku wypowiedzenia posłuszeństwa zakonowi Reszel oraz cały region został włączony przez Kazimierza Jagiellończyka do Korony Polskiej. Historia miasta była jednak bardzo przewrotna, gdyż po roku wojska zakonu odbiły Reszel i przekazały go ponownie biskupom warmińskim w 1462 roku, z kolei biskup warmiński Paweł Legendorf dwa lata później przekazał Polsce cały region Warmii, a dodatkowo potwierdzono to zawierając pokój toruński w 1466 kończący wojnę trzynastoletnią między Krzyżakami a Polską.

W 1472 roku w Reszlu miała miejsce ciekawa sytuacja, gdy burgrabią reszelskim był ojciec przyszłego biskupa warmińskiego Fabiana Luzjańskiego. Porwali go krzyżacy i próbowali przekupić obrońców Reszla, aby poddali miasto. Ci pozostali jednak nieugięci i dodatkowo odbili Fabiana.

W XV i XVI wieku Reszel bardzo dobrze się rozwijał, a najbardziej w okresie baroku, gdy powstały tam liczne warsztaty złotnicze oraz malarskie.

W XVII wieku do Reszla zawitali jezuici, których wypędzono z Braniewa. W dawnym zakonie augustianów stworzyli kolegium, którego mecenasem był król Jan Kazimierz. W połowie XVII wieku Reszel nazywany był miastem artystów.

Po pierwszym rozbiorze Polski Reszel przeszedł pod panowanie Prus, a w miejscowym zamku powstało więzienie. Na początku XIX wieku przez miasto przeszły dwa pożary, które bardzo je zniszczyły. Rozebrano wówczas część murów obronnych, aby odbudować zniszczone zabudowania.

21 sierpnia 1811 roku w Reszlu po raz ostatni w Europie spalono czarownicę na stosie. Jako ciekawostkę dodam, że w 1910 roku w mieście zbudowano samolot jednopłatowy.

Dużym plusem jest to, że podczas II wojny światowej miasto nie ucierpiało aż tak mocno, ale niestety w okresie PRL na starym mieście rozebrano ponad 30 zabytkowych budynków.

Przez Reszel prowadzi szlak św. Jakuba Camino Polaco wytyczony w 2006 roku o długości 210 kilometrów.

Reszel jest pierwszym polskim miastem, które należy do Międzynarodowego Stowarzyszenia Miast Cittàslow, które powstało w 1999 roku. Celem tej organizacji jest ochrona środowiska naturalnego, promocja lokalnych produktów i dążenie do poprawy jakości życia mieszkańców.

Najciekawsze atrakcje w Reszlu

Mury obronne w Reszlu

Budowę murów obronnych w Reszlu rozpoczęto w 1372 roku. Dodatkowo zdobycie miasta utrudniało umiejscowienie go na niewielkim wzgórzu nad rzeką Sajną, która opływa Reszel z trzech stron. Pierwotna długość obwarowań wynosiła około 1000 metrów, a mury powstały na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 250 na 265 metrów. Grubość muru w dolnej części dochodziła do 140 centymetrów.

W linii obwarowań mieściło się kilka czworobocznych baszt, a do miasta prowadziły trzy bramy miejskie:
– Rybacka (Mnisia) od wschodu
– Wysoka od zachodu
– Królewiecka od północy

Do bramy Rybackiej prowadził istniejący do dzisiaj gotycki most. W 1505 roku rozpoczęto budowę nowych fortyfikacji, dzięki którym miasto przetrwało w 1520 roku atak wojsk zakonnych.

Częściowej rozbiórki murów obronnych dokonano na początku XIX wieku po dwóch wielkich pożarach miasta. Do dzisiaj przetrwało ponad 100 metrów murów rozrzuconych w kilku fragmentach. Oprócz obwarowań zachowała się również Baszta Więzienna, która została przebudowana na kamienicę. Istniejące pozostałości można zobaczyć przy Kraszewskiego (zachodnia strona), obok mostu gotyckiego przy skrzyżowaniu Spichrzowej i Mazurskiej (wschodnia strona), oraz w kilku miejscach po północnej i południowej stronie starego miasta.

Rynek i ratusz w Reszlu

Rynek w Reszlu ma kształt kwadratu o boku około 60 metrów. Otaczają go niskie kamienice, których nie zniszczyły działania wojenne. W centralnej części placu stoi piętrowy ratusz w stylu klasycystycznym z XIX wieku. Wcześniej mieścił się tam gotycki ratusz, który uległ zniszczeniu w wyniku pożaru miasta na początku XIX wieku. Stare fundamenty zostały wykorzystane do budowy nowego budynku.

Obok ratusza w północno-zachodniej części stoi średniowieczna studnia.

Zamek biskupów warmińskich w Reszlu

W Reszlu można zobaczyć piękny gotycki zamek z XIV wieku, który na początku należał do biskupów warmińskich. Warownia mieści się w południowo-wschodniej części starego miasta nad rzeką Sajną.

W XIX wieku w okresie zaborów w zamku działało więzienie, a po II wojnie światowej obiekt został odrestaurowany. Zamek dostępny jest dla turystów, a do zwiedzania udostępniony jest dziedziniec, piwnica oraz wieża.

Oprócz tego można zobaczyć wystawę narzędzi tortur oraz galerię. W zamku działa również hotel, z którego można skorzystać i spotkać białą damę, a jak mówi dawne warmińskie przysłowie “Nie odkrył zamku w Reszlu ten, kto nie spędził nocy w jednej z jego komnat”.

Kościół św. Piotra i Pawła w Reszlu

Miejscowy kościół farny powstał w XIV wieku (najprawdopodobniej po 1360 roku). Zbudowano go w stylu gotyckim i jest pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła. W drugiej połowie XV wieku świątynia częściowo została zniszczona przez pożar. W 1806 roku raz kolejny pożar dokonał w niej zniszczeń, przy okazji niszcząc sporą część miasta.

Początkowo kościół był pod wezwaniem NMP oraz Świętych Apostołów Piotra i Pawła, a w 1817 roku zmieniono wezwanie na Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz św. Katarzyny.

Wyposażenie pochodzi w większości z XIX wieku, a uwagę zwraca chrzcielnica. Istnieje możliwość wejścia na wieżę kościelną o wysokości 52 metrów, z której można podziwiać miasto.

Dawna plebania w Reszlu (Rezydencja archiprezbitera)

Przy kościele farnym znajduje się dawna plebania z XV wieku, którą przebudowano w 1700 roku. Pełniła ona funkcję rezydencji archiprezbitera.

Cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego w Reszlu

Nieopodal Mostu Wysokiego mieści się cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego. Pierwsza świątynia stanęła w tym miejscu w połowie XIV wieku i była użytkowana przez augustianów, którzy opuścili klasztor w 1524 roku. Opuszczony kościół uległ wkrótce zawaleniu, a pod koniec XVI wieku odbudowano go pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Ponowny remont świątyni miał miejsce w pierwszej połowie XVII wieku, a pierwsze nabożeństwo odbyło się w 1631 roku. W drugiej połowie tego samego stulecia kościół uległ pożarowi, a następnie został odbudowany. Pod koniec XVIII wieku rozebrano go, a w jego miejsce w latach 1799-1800 powstała nowa świątynia, która istnieje do dzisiaj. Wschodnia część budynku jako fragmentu ściany używa dawnego muru miejskiego. 

Początkowo nowy kościół był pod wezwaniem św. Krzyża, natomiast od 1963 roku obiekt został przekazany grekokatolikom i przemianowany na cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego.

Budynki, które znajdują się obok cerkwi również powstały pod koniec XVIII wieku i służyły jako kolegium pojezuickie.

Dawny spichlerz w Reszlu

Przy ulicy Spichrzowej mieści się ryglowy spichlerz, który zbudowano w XVIII wieku.

Gotyckie mosty nad Sajną

Przez Reszel przepływa rzeka Sajna, która opływa stare miasto od południa, wschodu i częściowo od północy. W mieście zachowały się dwa gotyckie mosty Wysoki oraz Niski.

Pierwszy z nich Wysoki znajduje się w ciągu ulicy Mazurskiej nieopodal cerkwi Przemienienia Pańskiego. Zbudowano go w XIV wieku, a nazywany jest również Rybackim, z uwagi na bramę Rybacką znajdującą się kiedyś w tym miejscu.

Drugi z nich to Most Niski, który mieści się przy ulicy Płowce.

Sanktuarium w Świętej Lipce

Kilka kilometrów na południowy-wschód od Reszla mieści się Święta Lipka, a w niej niesamowite sanktuarium. Początki kultu maryjnego w Świętej Lipce sięgają XIV wieku. Według legendy pewien skazaniec, który więziony był w Kętrzynie wyrzeźbił figurę Madonny z Dzieciątkiem i zawiesił na lipie nieopodal Reszla. Wspomniana rzeźba miała uczynić liczne cuda, więc w tym miejscu zbudowano kaplicę, którą zniszczono w czasach reformacji. W 1619 roku postawiono kolejną kaplicę, natomiast wspomniana wcześniej cudowna figurka zaginęła.

Obecna barokowa świątynia powstała w latach 1688-1693. Jej wnętrza są przepiękne. Ogromne wrażenie robią organy wykonane w latach 1719-1721. Podobno koncerty organowe są niesamowite.

Z Reszla do Świętej Lipki prowadzi trakt pielgrzymkowy, przy którym stoi 15 barokowych kapliczek różańcowych z 1734 roku.

Ostatnia czarownica spalona na stosie

Reszel znany jest również ze spalenia na stosie ostatniej w Europie czarownicy. Była nią Barbara Zdunk, która urodziła się w 1769 roku. Gdy miała 9 lat opuściła rodzinny dom i podjęłą się pracy. W wieku 17 lat miała romans z żołnierzem, którego nie poślubiła. Wyszła natomiast za mąż za innego wojaka, który nazywał się Sdunk, lecz niestety jej małżeństwo nie przetrwało próby czasu i po 6 tygodniach rozpadło się. Kobieta miała wielu kochanków, a jednym z nich był Jakob Auster, młodszy od niej 16 letni parobek. Była w nim tak nieszczęśliwie zakochana, że w 1807 roku wywołała pożar z zemsty, w wyniku którego spłonęło kilka domów oraz zginęło dwoje ludzi. Oskarżono ją o wywołanie pożaru za pomocą czarów i skazano na śmierć przez spalenie na stosie.

Procesowi towarzyszyły liczne kontrowersje, ponieważ uważano, że była upośledzona umysłowo, a pożar mieli wywołać żołnierze Napoleona. W ostateczności jej wyrok zatwierdził pruski król Fryderyk Wilhelm III Pruski. Barbara przebywała w areszcie przez cały proces, a w tym czasie strażnicy wykorzystywali ją do świadczenia usług seksualnych obywatelom miasta. W trakcie pobytu w więzieniu urodziła dwoje dzieci.

Spalono ją na stosie 21 sierpnia 1811 roku, a plotki głoszą, że tuż przed tym mogła zostać uduszona, aby oszczędzić jej cierpień. Co ciekawe według ówczesnego kodeksu karnego bycie czarownicą nie było karane.

Reszel choć jest mały miasteczkiem, to jest niezwykłą perełką, którą znajdziecie na Warmii. Koniecznie musicie go odwiedzić, jeśli będziecie w okolicy.