Chełmno jest na razie jedynym miastem w województwie kujawsko-pomorskim, które włączyłem do projektu “Miasta stojące murem”. Chełmno jest również miastem, w którym zachowały się jedne z najbardziej imponujących murów w Polsce zarówno pod względem ich wielkości jak i długości. Serdecznie zapraszam Was do lektury przewodnika po Chełmnie.

Chełmno co zobaczyć?

Chełmno położone jest w województwie kujawsko-pomorskim w dolinie Wisły niedaleko Świecia. Odwiedziłem je w sierpniu 2021 roku podczas podróży po Polsce śladem miast z murami obronnymi. W trakcie tego wyjazdu odwiedziłem również m.in. Ośno Lubuskie, Strzelce Krajeńskie, Trzcińsko-Zdrój i Chojnę. Wizytę planowałem już od dłuższego czasu. Wiem, że na pewno będę musiał tam wrócić, ponieważ Chełmno zwiedziłem bardzo szybko z powodu nadciągającej burzy. Można powiedzieć, że zwiedzanie skończyłem w ostatnim możliwym momencie przed wielką ulewą.

Chełmno najważniejsze informacje

Historia Chełmna sięga XI wieku, gdy w sąsiedztwie obecnego miasta na Górze św. Wawrzyńca znajdującej się na terenie wsi Kałdus powstał gród (około 4 kilometry na południowy-zachód od centrum Chełmna). Istniała tam również romańska katedra, która podobno była większa i starsza od katedry w Gnieźnie, ale została rozebrana przez Krzyżaków. Materiał z rozbiórki posłużył do budowy zamku w Gniewie. Na wzgórzu istniała również osada i cmentarz Wikingów.

W połowie XIII wieku miasto zostało przeniesione do miejsca, w którym znajduje się obecnie. Prawa miejskie zostały nadane w 1233 roku, a następnie odnowiono je w 1251 roku. Prawo chełmińskie, które wywodzi się z prawa magdeburskiego było podstawą lokacji około 200 miast.

Chełmno (w odniesieniu do pierwszego grodu) zostało założone przez Piastów. W XIII wieku zajęli je Krzyżacy, którzy rządzili tam do 1466 roku, gdy ziemie te przeszły pod władanie Królestwa Polskiego.

W 1842 roku w Chełmnie powstała sieć wodociągowa, a przez XIX wiek nastąpił jego szybki rozwój. II wojna światowa oszczędziła miasto

w kontekście zniszczeń, natomiast większość kamienic znajdujących się na starym mieście powstała w XIX wieku. Na terenie miasta zachowało się aż 6 gotyckich kościołów.

W miejscowym kościele Wniebowzięcia NMP przechowywane są relikwia św. Walentego, a Chełmno nazywane jest miastem zakochanych.

Chełmno najciekawsze atrakcje

Mury obronne w Chełmnie

W kwestii murów obronnych Chełmno to prawdziwa perła. Miasto posiada jedne z najlepiej zachowanych murów obronnych w Polsce. Ich pierwotna długość przekraczała 2300 metrów, a do czasów obecnych przetrwało około 80% obwarowań. Budowę murów miejskich rozpoczęto w drugiej połowie XIII wieku (pisemna wzmianka pochodzi z 1267 roku). W kolejnych stuleciach (XIV, XV i XVI wiek) mury były podwyższane oraz modernizowane. W XIX wieku rozebrano miejskie bramy, pozostawiając tylko Bramę Grudziądzką. Rozbiórce poddano również fragment murów przylegający do wspomnianej bramy.

Zazwyczaj miasta posiadają mury miejskie poprowadzone po owalu lub czworokącie. Z powodu położenia Chełmna na wzgórzu obwód murów jest nieregularny. W linii obwarowań znajdowało się około 27 baszt, z czego 18 powstało na planie czworokąta. Baszty były rozmieszczone głównie w zachodniej, południowej i wschodniej stronie, czyli w miejscach, gdzie mury były łatwiej dostępne. Od północnej strony obwarowania były zbudowane na skarpie, która służyła za dodatkową przeszkodę.

Chełmno posiadało niesamowitą ilość bram miejskich:
– Wodna (strona północno-zachodnia)
– Rybacka (strona północno-zachodnia)
– Franciszkańska (strona zachodnia)
– Mostowa (strona południowo-zachodnia)
– Grudziądzka zwana Grubińską z XIII wieku. Pełniła funkcję miejskiego więzienia, a od XVII wieku służyła jako kaplica, co uratowało ją od rozbiórki w XIX wieku (strona północno-wschodnia).
– Tkacka zwana Sukienniczą (strona południowo-wschodnia)
– Toruńska zwana św. Ducha (strona południowa)

Oprócz wspomnianych istniała jeszcze Brama Merseburska (XIII wiek), którą w XV wieku przebudowano na basztę. Obecnie pozostała tylko jej część, która pełni funkcję kaplicy. Z miejskich bram do czasów współczesnych przetrwała Brama Grudziądzka oraz fragmenty Bramy Merseburskiej.

Warto również wspomnieć o wielu basztach, które możemy oglądać współcześnie, a należą do nich:
– Baszta Prochowa z przełomu XIII i XIV wieku w stylu gotyckim. Początkowo była otwarta od strony miasta, ale w XVI wieku dobudowano brakującą ścianę. Obecnie mieści się w niej dział archeologiczny muzeum regionalnego.
– Baszta Dominikańska z XIV wieku została wzniesiona przez Dominikanów. Obecnie mieści się w niej siedziba klubu motocyklowego.
– Baszta Panieńska z XIV wieku. Obecnie mieści się w niej siedziba bractwa rycerskiego.
– Wieża Mestwina (zwana Mściwoja) z XIII wieku, będąca prawdopodobnie częścią dawnego dworu krzyżackiego.

Kilka lat temu mury w Chełmnie przeszły rewitalizację.

Rynek i ratusz w Chełmnie

Rynek w Chełmnie ma kształt prostokąta o wymiarach 150 na około 100 metrów. Jest otoczony jest przez liczne kamienice, z których wyróżnić należy gotycką Kamienicę Cywińskich przy Rycerskiej 2 z XIII wieku (północno-wschodni narożnik rynku), gotyckie kamienice mieszczące się pod numerami 5 i 6, w których kiedyś mieścił się dom kupiecki oraz klasycystyczną kamienicę z XIX wieku znajdującą się pod numerem 12.

W centralnej części rynku stoi renesansowy ratusz, będący siedzibą Muzeum Ziemi Chełmińskiej. Budynek należy do najcenniejszych polskich zabytków z tego okresu. Pierwotnie ratusz powstał w stylu gotyckim w XIII wieku, a w XVI i XIX wieku został rozbudowany. Ratuszowa wieża powstała w XVI wieku.

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest świątynią położoną najbliżej rynku ze wszystkich znajdujących się na starym mieście. Dawną farę zbudowano w stylu gotyckim w latach 1280-1320. Warto zwrócić uwagę na chrzcielnicę z przełomu XIII i XIV wieku oraz XIV wieczne malowidła ścienne, które są bardzo cenne. W świątyni przechowywane są relikwia św. Walentego. Fara pierwotnie miała mieć dwie wieże, ale druga nie została dokończona.

Kościół św. Jakuba i św. Mikołaja w Chełmnie

Kościół św. Jakuba i św. Mikołaja (Gimnazjalny) podobnie jak dawną farę zbudowano w stylu gotyckim na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwotnie należał do Franciszkanów. Dawne wyposażenie świątyni zostało przeniesione do innych kościołów, m.in do św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Witraż znajdujący się kiedyś w nawie głównej został przeniesiony do kaplicy na Zamku w Malborku.

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Chełmnie

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest dawną świątynią dominikańską powstałą na przełomie XIII i XIV wieku, aczkolwiek w miejscu przedsionka zostały odkryte romańskie fragmenty z połowy XIII wieku. Warto dodać, że fasada kościoła służyła jako pierwowzór bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia oraz kościół św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Chełmnie

Zespół klasztorny Sióstr Miłosierdzia położony jest w północno-zachodniej części starego miasta. Na jego terenie znajduje się Wieża Mestwina oraz pozostałości Bramy Merseburskiej, a także kościół św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty. Historia klasztoru sięga XIII wieku, kiedy to w Chełmnie pojawiły się cysterki działające tam do XV wieku. Następnie ich miejsce zajęły benedyktynki, a te z kolei w XIX wieku zostały zastąpione przez działające do dzisiaj Siostry Miłosierdzia.

Gotycki kościół kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty powstał na przełomie XIII i XIV wieku. W jego wnętrzach można zobaczyć wyposażenie, które wcześniej znajdowało się w kościele św. Jakuba i św. Mikołaja.

Kościół Ducha Świętego w Chełmnie

Kościół Ducha Świętego zbudowano pod koniec XIII wieku. Początkowo pełnił funkcję kościoła szpitalnego, a obecnie używa go głównie bractwo rycerskie. We wnętrzach znajdują się gotyckie malowidła z XIV i XV wieku.

Kaplica św. Marcina w Chełmnie

Kaplica św. Marcina położona jest nieopodal południowej części murów obronnych. Zbudowano ją w stylu gotyckim w XIV wieku. Obecnie pełni funkcję filii dawnej fary.

Budynek dawnej Akademii Chełmińskiej

Przy ulicy Szkolnej 6 zobaczyć można barokowy budynek dawnej Akademii Chełmińskiej, która powstała w XIV wieku. Początkowo była filią Akademii Bolońskiej. Obecnie w jej wnętrzach znajduje się szkoła, a budynek zatracił swoje barokowe kształty.

Dawne koszary korpusu kadetów

Przy ulicy 22 Stycznia 16 można zobaczyć charakterystyczny budynek, w którym w 1776 roku powstała szkoła i koszary korpusu kadetów.

Spichlerz w Chełmnie

W północno-zachodniej części miasta przy ulicy Podmurnej 7 znajduje się spichlerz z przełomu XVIII i XIX wieku.

Dawny budynek arsenału

Przy alei 3 Maja mieści się budynek z 1811 roku, w którym znajdował się arsenał. Obecnie działa tam biblioteka.

Wieża ciśnień

Wieża ciśnień stoi przy Dominikańskiej. Ma ponad 30 metrów wysokości i 9 metrów średnicy. Powstała w 1899 roku.

Kamienice w Chełmnie

Chełmno pełne jest ciekawych i bardzo starych kamienic. Wspominałem już o Kamienicy Cywińskich. Warto również obejrzeć gotyckie kamienice przy Grudziądzkiej 18 oraz 36.

Twierdza Chełmno

Na południe i południowy-wschód od centrum miasta znajdują się forty wchodzące w skład Twierdzy Chełmno zbudowanej na początku XX wieku.

Park Miniatur Zamków Krzyżackich

We wschodniej części starego miasta po zewnętrznej części murów można zobaczyć Park Miniatur Zamków Krzyżackich. Wstęp do atrakcji jest bezpłatny.

Spacerując po Chełmnie można również napotkać na ciekawe murale, które znajdują się w mieście w kilku miejscach.

Chełmno zrobiło na mnie ogromne wrażenie, ale pogoda oraz późna pora spowodowała, że musiałem spieszyć się ze zwiedzaniem. Przyznam, że do auta wsiadłem w ostatniej chwili, gdy na zewnątrz już głośno grzmiało i zaczynało padać.

Jeśli będziecie w okolicy, to koniecznie zróbcie przerwę na zwiedzanie Chełmna. Możecie również zobaczyć pobliski Grudziądz, Toruń, czy Bydgoszcz.